Autorski model kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym

Proces kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym ma charakter złożony. Budowa pozytywnego klimatu i kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwach kolejowych wymaga ogromnego wysiłku zarządzających nimi menadżerów oraz pełnego zaangażowania personelu na wszystkich poziomach zarządzania. Mechanizmami kształtowania pozytywnej kultury bezpieczeństwa będą stanowić wszelkie zastosowane koncepcje, metody, techniki i rozwiązania techniczne i organizacyjne, które przyczyniać się będą do ukształtowania takiej kultury bezpieczeństwa oraz umożliwiać jej identyfikację i ocenę. Na rysunku 61 przedstawiono model kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym, który jest wynikiem niniejszej monografii. Wskazuje on na wiele rozwiązań, które zastosowane łącznie w przedsiębiorstwach kolejowych powinny wpływać na ukształtowanie pozytywnego klimatu i kultury bezpieczeństwa.

^{Figure: A. Jabłoński, M. Jabłoński, Model kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym}, ^{Mechanizmy kształtowania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym. Czynnik ludzki i organizacyjny Cedewu, 2020}

Zaprezentowany model składa się z kilku kluczowych elementów połączonych wzajemnie ze sobą. Po lewej stronie modelu wskazano na niezwykle istotną rolę przywództwa kierownictwa firm oraz ich intencje zarządcze. To one dają impuls interesariuszom do postępowania według ustalonych reguł z zastosowaniem systemu wartości i wysokiego poziomu odpowiedzialności. Zarządzanie ryzykiem i niepewnością uwzględnia środowisko pracy, które jest adekwatne dla uznania przedsiębiorstw kolejowych jako organizacje wysokiej niezawodności (High Reliability Organization). Środowisko to jest skomplikowane, niebezpieczne i niepewne a przedsiębiorstwo mając tego świadomość stosuje proces ciągłego poszukiwania błędów dla unikania katastrof. Ponadto dostrzega potrzebę zapewnienia równowagi między uważnością (mindfullness) a bezmyślnością (mindlessness). Dodatkowo wykrywa anomalie, wprowadza alerty i reaguje na nie. System zarządzania bezpieczeństwem przedsiębiorstwo stosuje i doskonali uwzględniając kontekst organizacji, który koresponduje z modelem biznesu, stosowaną strategią, procesami i projektami. Ważną rolę odgrywają w szczególności stosowane technologie i systemy techniczne. Kluczową rolę w zakresie kształtowania kultury bezpieczeństwa ma uwzględnienie w priorytetowy sposób czynnika ludzkiego i organizacyjnego. W ramach tej przestrzeni wiedzy i działania wiodącą rolę odgrywają kwestie oceny niezawodności człowieka (Human Reliability Analysis), bezpieczeństwo behawioralne (Behavioural-Based-Safety), standardy ergonomii pracy w tym ergonomii interakcji człowieka i systemu. W aspekcie tego zagadnienia ważne jest zapewnienie oczekiwanych kompetencji personelu wykonującego zadania krytyczne dla bezpieczeństwa a także zapewnić kryteria doboru owego personelu z uwzględnieniem takich obszarów jak: stan zdrowia fizycznego i psychicznego oraz szkolenia zawodowe. Z tej problematyki ważne jest dokonywanie analizy wpływu potencjalnych błędów człowieka na ryzyko wystąpienia negatywnego scenariusza, analizy wpływu obciążenia psychicznego na reakcję operatora oraz jego zmęczenie i stres. Dodatkowo należy dokonywać analizy ergonomii interakcji człowieka i systemu. Kwestie czynnika ludzkiego i organizacyjnego należy także objąć wymaganiami standardów systemu zarządzania BHP. W ramach tak zdefiniowanych obszarów zarządzania bezpieczeństwem ruchu kolejowego należy wdrożyć zasady postepowania pracowników w kontekście kształtowanej kultury bezpieczeństwa. Należy opracować zasady zgłaszania zdarzeń rozumianych jako kulturę zgłaszania, zasady informowania o kwestiach związanych z bezpieczeństwem rozumianych jako kultura informowania. Ponadto należy określić zasady kultury uczenia się oraz bardzo ważne zasady kultury sprawiedliwego traktowania (Just Culture). Aby skutecznie i efektywnie gospodarować zasobami na potrzeby kształtowania kultury bezpieczeństwa oraz osiągać ambitne cele w tym zakresie powinno się przedmiotową kulturę bezpieczeństwa mierzyć i monitorować. W ramach pomiaru kultury bezpieczeństwa powinno się przeprowadzać okresowe audyty kultury bezpieczeństwa, stosować w razie potrzeby metody statystyczne, okresowe badania ankietowe służące ewaluacji procesów wdrożeniowych stosowanych mechanizmów oraz zlecać niezależne oceny kultury bezpieczeństwa.